Opiniestuk, Het Parool 10 november 2018
Er moeten extra woningen komen op de Zuidas vindt Amsterdam. De gemeente nodigt vastgoedpartijen uit met plannen te komen voor het gebied nabij het Noma House, pal naast de A10: 58.000 vierkante meter voor wonen en werken. Daarbij lijkt nauwelijks plaats te zijn voor sociale huurwoningen.
Als het gaat om sociale woningbouw is Amsterdam een plaat die blijft steken. In de rijke wijken van Amsterdam staan weinig woningen voor armere laagopgeleiden. In de arme wijken staan weinig woningen voor welgestelden. De hoofdstad heeft de afgelopen 130 jaar systematisch toegewerkt naar deze segregatie. Arm en rijk trokken begin twintigste eeuw naar verschillende en gescheiden delen van de stad.
Noord werd bestemd als uitplaatsingsgebied voor gezinnen uit de krottenwijken. Door een huurtoeslag uitsluitend voor woningen in Noord, ontstond een kleine volksverhuizing. In het ooit arme en industriële Zuid ging het andersom. Berlage ontwierp Plan Zuid als een stadswijk met allure voor geschoolde arbeiders en welgestelde burgers. Verhuispremies waren niet aan de orde.
Grachtengordel
Na de oorlog bouwde de stad 'uitbreidingswijken' van een sobere soort. Wijken als Banne Buiksloot, Nieuwendam-Noord, Zuidoost en Nieuw-West bestonden grotendeels uit huurflats met veel sociale woningen. De voor de oorlog gecreëerde segregatie werd versterkt.
De afgelopen jaren heeft de stad de tegenstellingen nog een extra push gegeven door sociale huurwoningen te (laten) verkopen. In rijke wijken is het percentage sociale huur hierdoor gekelderd. Sommige delen van de grachtengordel en Zuid hebben nu minder dan 10 procent sociale huur. In Noord, Zuidoost en Nieuw-West ligt dat percentage nog ruim boven de 50 procent. Dat zien we terug in de statistieken.
De levensverwachting van een Amsterdammer in Noord of Zuidoost is ruim 8 jaar lager dan die van een stadgenoot nabij de Zuidas. In Noord is de arbeidsparticipatie 1 (zeer laag) op een schaal van 5, terwijl die in Zuid 5 bedraagt. In Noord ligt het gemiddelde inkomen 15 procent onder het Nederlands gemiddelde, in Zuid ligt ie 40 procent erboven. Dat is een diepe, onoverbrugbare kloof aan het worden.
En nu? Woningbouwbeleid is de belangrijkste oorzaak van de tweedeling, en daar ligt ook de oplossing. Het bouwbeleid zou vanaf nu driedubbel en dwars moeten aansturen op het corrigeren van de segregatiefout van de afgelopen 130 jaar.
Voorstel
Maar de gemeente zet haar segregerende woonbeleid voort. Panacee van het huidige college: zo veel mogelijk sociale huurwoningen behouden. Er geldt een verkoopstop voor deze woningen, ook in arme wijken. Bij nieuwbouwprojecten is de afspraak 40 procent sociale huur, ongeacht het stadsdeel. En daar zit een koe van een systeemfout. Als je tweedeling wilt terugdringen moet je wél onderscheid maken per stadsdeel of wijk. De aanpak die ik voorstel is de volgende:
Stap 1: Bouw op de vrijkomende plekken van rijke stadsdelen (Centrum, Zuid) vooral sociale huurwoningen bij. Dus niet de beoogde 40 procent, maar 60 procent of meer. Beperk nieuwbouw van koopwoningen in deze buurten.
Stap 2: Doe in de arme wijken van Noord, Zuidoost en Nieuw-West het tegenovergestelde. Bouw koop- en (middel)dure huurwoningen. Hef de verkoopstop van sociale huurwoningen tijdelijk op, maar verkoop alleen aan de zittende bewoners (in plaats van aan beleggers). Stel daarnaast een bouwstop in van sociale huurwoningen (totdat het evenwicht weer gezond is).
Ergo: waarvan in rijke wijken te veel is (koop- en dure huurwoningen) voeg je in die wijk niet verder toe. Waarvan in arme wijken te veel is (sociale huurwoningen) voeg je evenmin verder toe. Waarschijnlijk herstelt in de loop van een jaar of tien het evenwicht.
Laten we vervolgens niet langer het percentage sociale huurwoningen in de stad als geheel bijhouden, maar per stadsdeel. Corporaties krijgen een bonus of malus als ze de verhouding van sociale huurwoningen respectievelijk beter of schever over de stadsdelen verdelen. Tweedeling opgelost!
Catch 22
Waarom is er de afgelopen jaren geen enkele partij in de gemeenteraad geweest die segregatie en de scheve verdeling van sociale huurwoningen per stadsdeel wil aanpakken? Ik vermoed omdat het de politieke partijen geen stemmen oplevert.
Zodra linkse partijen in hun programma opnemen in arme wijken geen sociale huur maar koop- en middeldure huurwoningen te willen bouwen, zijn ze een groot deel van hun kiezers kwijt.
Rechtse partijen wensen sowieso geen rem op het bouwen van koop- en vrije sector huurwoningen. Ziedaar de catch 22 van de tweedeling: rijke inwoners in dure buurten willen niet dat hun wijk armer wordt, arme inwoners in achterstandswijken willen niet dat hun wijk rijker wordt.
Exclusief reservaat
Een bijkomende complicatie bij het bestrijden van tweedeling is dat er in Zuid en Centrum minder ruimte is voor nieuwbouw. Een groot woningbouwproject op de Zuidas zonder sociale woningbouw zou onbestaanbaar moeten zijn.
Dit is een van de weinige stukjes Zuid met een uitgelezen kans voor sociale nieuwbouw. De alomtegenwoordigheid van chique kantoren - advocaten en bankiers - is extra reden om hier beduidend meer dan 40 procent sociale woningbouw te realiseren.
Anders blijft de Zuidas een exclusief reservaat voor de happy few. De echte vraag is: wíllen we die tweedeling eigenlijk wel opheffen? Zo ja, laten we dan ophouden met loze woorden over een ongedeelde stad. In gelul kan je niet wonen.
